Kemiğin devamlılığının ve anatomik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir. Kırık kemiğe içten veya dıştan gelen zorlamalar ile oluşur. Bu zorlamalar, kemik üzerinde etkili olup kırık oluştururken, kemiğe komşu dokularda da değişik derecelerde ve şekillerde lezyonlara neden olur. Kırığa komşu doku ve organlarda oluşan lezyonlar ve yaralanmalar ile travma nedeniyle ortaya çıkabilecek komplikasyonları bir arada düşünmek gerekir. Bu şekilde, kırık nedeniyle oluşan bu patolojik tabloya ”kırık hastalığı” veya ”genel travma hastalığı” denir.
Etiyolojik Sınıflandırma
► dolaysız (direkt) zorlama ile oluşan kırık: Kemik üzerine doğruda gelen kuvvet ile oluşur. (trafik kazası, vurma, ateşli silah yaralanması). Kırıkla beraber büyük ölçüde yumuşak doku yaralanması vardır. Açık kırık daha sık görülür.
► doğrudan (endirekt)zorlama ile oluşan kırık: kırık yerinin uzağındaki bir zorlama sonucu oluşur. Bu zorlamalar, açılandırıcı, döndürücü, makaslama, çekme veya sıkıştırma şeklinde olabilir. Yüksekten düşme sonucunda, omurga kırığı bu şekilde oluşur.
► patolojik kırık: değişik hastalıklara bağlı olarak, sağlamlığı ve direnci bozulan kemiğin basit bir zorlama ile veya spontan olarak kırılmasıdır. Osteoporoz, tümör, enfeksiyon, bazı metabolik hastalıklar patolojik kırık nedenlerine örnek verilebilir.
► stres veya yorgunluk kırığı: tekrarlayan trevmalar sonucunda oluşan kırıktır. Sporcularda, uzun yürüyüş yapanlarda, dansçılarda belirgin bir travma olmaksızın ortaya çıkan kırıklardır.
Kırık çizgisine göre
► transvers kırık: çoğunlukla açılandırıcı bir zorlama ile oluşur.
► oblik kırık: bükülme ile oluşur.
► spiral kırık: döndürücü zorlama ile oluşur.
► kopma kırığı: adale veya bağların çekmesine bağlı olarak, yapıştıkları kemik çıkıntısının, asıl kemikten ayrılması sonucu oluşur. Tuberositas tibia, malleol, epikondil, olecranon, patella, ilyak spina kalkaneal tuberkül kırıkları bu şekilde oluşur.
► parçalı kırık: kırık çizgisi birden fazladır. Çok defa direkt zorlama ile oluşur.
Kırık Derecesine Göre Sınıflandırma
► tam-ayrılmış-kırık.
► tam olmayan kırık: çatlak, yeşil ağaç kırığı, çökme kırığı(kafatasında), kompresyon kırığı, dişlenmiş kırık, epifiz ayrılması.
Kemiğin anatomik bölgesine göre
► cisim kırıkları: üst cisim, orta cisim, alt cisim
► epifiz bölgesine göre kırıkları.
► özel anatomik bölge kırıkları: kondil, suprakondiler, malleol, subtropkanterik, intertrokanterik, boyun ve benzeri kırıklar.
► kırıklı çıkıklar: bir eklemi ilgilendiren ve kırıkla beraber çıktığında bulunduğu kırıklar.
Cilt Yaralanmalarına Göre Sınıflandırma
► kapalı kırıklar.
► açık kırıklar: kırığın veya kırık hematomunun dış ortam ile ilişkili olduğu kırıklardır.
Kırık Sayısına Göre Sınıflandırma
► tek çizgiye sahip kırıklar.
► segmenter kırıklar: bir uzun kemikte, birbirleri ile ilişkisiz iki cizim kırığı vardır.
► multiple kırıklar: birden fazla kemiğin kırılmasıdır.
Kırığı Oluşturan Travmaya Ait Belirti ve Bulgular
- Ağrı ve duyarlılık
- Hematom
- Ekimoz
- Fonksiyon bozukluğu
Asıl Kırık Ve Belirti Bulguları
► şekil bozukluğu
►► açılanma
►► üst üst binme(kısalık)
►► dönme
► anormal haraket
► krepitasyon haraket
► krepitasyon (kırık uçlarının sürtünme sesi)
Kırıkların kesin tanısı radyolojik muayene ile konulur. Grafiler mutlaka en az iki yönlü çekilmeli ve uzun kemiklerde alt ve üst eklem film içinde yer almalıdır. Gerektiği durumlarda oblik veya özel pozisyonlarda grafiler çekilebilir. Rutin radyoloji tetkiklerde ek olarak, bt, mrg, sistografi, anjiyografi, miyelografi ve sintigrafi gibi görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir.
Kırık yalnızca, kemikle birlikte komşu yumuşak doku ve organları değil, travmaya karşı verilen sistemik cevapla tüm vücudu etkileyen patolojik tablodur. Kırık hastalığı ifadesi de zaten bunu anlatmaktadır. Bu hastalık tablosu içinde birçok komplikasyon söz konusudur. Bu komplikasyonlar dört grup altında toplanır.
Kaynama Gecikme Ve Yokluğu
Bir kırığın iyileşmesi için kendisinden beklenen süre geçmiş olmasına rağmen kaynama başlamış fakat tamamlanmamışsa kaynama yokluğundan söz edilir. Kaynama yokluğunda bir süre sonra, kırık uçlarında genişleme, kırık uçlarında skleroz gelişir, medullanın devamlılığı ortadan kalkar, kırık uçları arasında içinde sinoviyal sıvı bulunan bursal bir kese oluşur. Ortaya çıkan bu tabloya yalancı eklem(psödoartroz) adı verilir.
Kırık yerinde patolojik haraket, ağrı, ekstremitede ödem, şekil bozukluğu bulunabilir. Röntgen bulgusu olarak: kırık hattı açık ve biraz genişleme olabilir, kırık uçlarında skleroz vardır, medullar kanal kapanmıştır, skleroz gerisinde osteoporoz vardır. Kırık bölgesinde şekil bozukluğu bulunabilir. Cerrahi olarak tedavi edilir. Kırık uçları tazelendirilir, medullar kanal yeniden açılır, yenidenredüksiyon yapıldıktan sonra, rijit internal tesbit uygulanır, kırık bölgesi osteojenik gücü artırmak için, otojen kemik grefti ile desteklenir.
Kusurlu Kaynama
Açılı kaynama: kırık ekstremiteye erken ağırlık verilmesi, sağlam olmayan tesbit, redüksiyonun herhangi bir nedenle kaybı veya epifiz yaralanmaları sonucunda oluşur. Ortaya çıkan deformite, cerrahi olarak düzeltici osteotomilerle düzeltilir.
Sinostoz: komşu çift kemik kırıklarında, iki kemik arasında yeni kemik (callus) dokusu ile köprü oluşmasıdır. Radius ile ulna, tibia ile fibula arasında, kaburga ve vertebra kırıklarında sinostoz oluşabilir. Tedavisi cerahidir.
Yeni kemik (kal) dokusunun fazlalığı (hipertrofik callus): kırık uçlarının haraketli olduğu durumlarda, ekleme yakın kırıklarda, cerrahi tedavi sırasında, periost dokusunun fazla tahrip edildiği durumlarda kırık bölgesinde aşırı kal dokusu gelişebilir. Aşırı kal dokusu güvenilir bir kal dokusu değildir, sağlamlaşması için beklenilmesi gerekir.
Büyüme ve Gelişme Kusurları
Kısalık: Açılı kaynama, kırık uçlarının birbiri üzerine binmesi, parçalı kırıklarda kırık uçları arasında defekt oluşması, kompresyon kırıklarında veya epifiz zedelenmelerinde kısalık oluşabilir.
Uzunluk: Çocuk kırıklarında, epifizlerin uyarılmasına bağlı olarak, uzun kemiklerde uzama meydana gelebilir.
Kemiği besleyen damarların, kırığı oluşturan travmanın etkisi ile zedelenmesi veya emboli, tromboz ve enfeksiyon nedeniyle tıkanmasına bağlı olarak kemiğin yeterli beslenememesi e sonucunda ölümüdür. Avasküler nekroz en çok femur boynu kırıklarında, humerus başı kırıklarında, skafoid, lunatum, talus ve patella kırıklarında görülür.
Daha çok açık kırık komplikasyonudur. Enfektif süreçte kemik beslenme kusurlarına bağlı oluşur. Kombine – çoklu tedavi uygulanmak durumundadır. Ortopedik cerrahi, enfeksiyon hastalıkları, patoloji, mikrobiyoloji ve sitoloji değerlendirip tanı ve tedavisi mümkün olur.